Artikel Gedragen besluitvorming

Bouwen aan een diep onderling vertrouwen 

Tekst Evelien Nijeboer

Samen met een groepje ouders en (oud)vrijeschool leraren richtte initiatiefkundige Ingrid Busink vorig jaar De Hofakker op: een ongesubsidieerde, zelfstandige basisschool. Een van de pijlers is gemeenschapsvorming. Daarbij nemen ouders en leraren belangrijke beslissingen middels gedragen besluitvorming. ‘Langzaam ontstaat een cultuur waarin je de ander als mens steeds beter waarneemt,’ zegt Ingrid. ‘Het gaat er niet om of het allemaal meteen lukt, maar dat de kinderen zien dat je het probeert. Die houding nemen ze over.’ Een duik in een uitdagend proces.

‘Bij het bouwen aan een gemeenschap werk je gezamenlijk aan het vernieuwen van de sociale structuren,’ zegt Ingrid. ‘Het leren samenwerken vanuit vertrouwen in het proces zelf, in het toekomstige, dat is essentieel voor het leerklimaat van de kinderen. Want daaruit spreekt ook het vertrouwen in hún ontwikkelingsproces, in hún toekomst!’

Hoe de volwassenen zich op de basisschool tot elkaar verhouden heeft een diepe invloed op kinderen, weet Ingrid. ‘Kinderen nemen feilloos waar hoe die verhoudingen liggen, en ze vormen zich ernaar. Ze zitten dan in hun tweede zevenjaarsfase. Dan verzelfstandigt hun ether- of proceslichaam zich – waarin je gewoonten gevormd worden. De ouders en de leraren op school zijn het voorbeeld waarnaar de kinderen dit ‘lichaam’ ontwikkelen. Dus als we een toekomst willen waarin mensen anders met elkaar omgaan, dan moeten we daar al op de basisschool mee beginnen.’

Sociale driegeleding

Het sociale landschap waarin een kind opgroeit, wordt voor een groot deel gevormd door de school. Daarin is de leraar het voorbeeld van een autonome volwassene. Voor Steiner was vrijheid van onderwijs dan ook een voorwaarde voor maatschappelijke vernieuwing. Dit is terug te vinden in zijn ‘sociale driegeleding’,gebaseerd op de idealen van de Franse Revolutie: vrijheid, gelijkheid en broederschap. Steiner ging ervan uit dat een autonoom individu die innerlijke idealen terug wil zien in de sociale omgeving. Ingrid: ‘Niet alleen vrijheid van onderwijs, maar ook de sociale gelijkheid tussen ouders en leraren is dus belangrijk. Idealiter biedt een school dan ruimte voor mondige ouders, en de ouders erkennen op hun beurt de capaciteiten van de leraar. ’In de sfeer van de materiële behoeften zou een school moeten ontvangen wat nodig is, zonder dat daarbij allerlei eisen en voorwaarden aan het onderwijs worden gesteld.

Het prijskaartje van subsidie

De meeste vrijescholen hebben Steiners diepgaande sociale organisatieprincipes echter verlaten, omwille van staatsubsidie. Daar hangt soms een prijskaartje aan. Ingrid: ‘De vrijeschool van mijn tweede kind kreeg het predicaat ‘zwak’. Maar de vraag of wij als schoolgemeenschap het eigenlijk wel eens waren met de criteria waarop we beoordeeld werden, kon niet eens worden gesteld – ouders namen klakkeloos aan dat de staatscriteria goed en juist zijn. Op de vrijeschool van mijn oudste hoorden we van de ene op de andere dag dat deze werd opgeheven. Dat proces vond ik een vrijeschool onwaardig. Ook bestond er een autoriteitsprobleem – de kinderen namen heel goed waar dat er twee autoriteiten werkzaam waren in de school: de directrice die alle eisen van buitenaf vertegenwoordigde en de juf. De juf werd telkens van haar eigen spoor getrokken door de aanpak vanuit de schoolleiding. Die kinderen gingen daardoor op hun eigen autoriteit koersen – maar dat kunnen ze nog niet met 12 jaar, dus dat werd dan een ‘moeilijke klas’. Het team dat volledig uit vrouwen bestond was vooral bezig vooral de jongens onder controle te houden. De kinderen voelden zich ‘fout’ en er was nauwelijks contact tussen de jongens en de meisjes. En iedereen vroeg zich af hoe dat toch kwam!’ Ingrid kon het gesprek hierover niet op gang krijgen en besloot dat ze voor haar jongste kind iets anders wilde. Mede daaruit is de Hofakker ontstaan.

Gemeenschapsvorming

De Hofakker heeft vierverschillende pijlers: het werken met de natuur, werken aan gemeenschapsvorming, kleinschaligheid en alternatieve financiering. ‘Het uitgangspunt in de samenwerking is dat elk mens een stem, een beslissingsbevoegdheid heeft, maar ook geneigd is om die te schikken in een hoger belang,’ zegt Ingrid. ‘We streven naar zoveel mogelijk inbreng van alle betrokkenen. Maar we willen ook effectief plannen ontwikkelen. Waar het om gaat is: hoe krijg je besluiten waarvoor echt draag vlak is in de gemeenschap? Mensen denken dat het ondoenlijk is om iedereen te laten meepraten, maar het lukt prima als je weet in welke fases zo’n besluitvormingsproces verloopt. In elke fase voer je namelijk een ander gesprek. Hardop nadenken is iets heel anders dan concrete plannen bespreken. Toen de groep van betrokken ouders groeide, konden we uit ons midden besluitgroepen kiezen voor verschillende vraagstukken. Zij kregen op grond van hun capaciteiten besluitbevoegdheid overgedragen – en namen de taak op zich om plannen en besluiten te maken waar draagvlak voor is. De stress over wie welke invloed heeft' en ‘of het wel goed komt’ is daardoor al grotendeels weg. Vervolgens vormde de besluitgroep zich een beeld van vragen als: hoe denken we erover, wat zijn de mogelijkheden, wat speelt hier, enzovoort. Een scala aan concrete plannen werd vanuit dat beeld voorgelegd aan de gemeenschap. Waar gaan de voorkeuren naar uit? Daar is ware democratie en mondigheid, daar spreekt ieder zich uit. Daarvan leer je ontzettend veel, zowel over het vraagstuk als over elkaar. In zo’n gesprek over alternatieven kozen we bijvoorbeeld voor het begrip ‘zelfstandige’ school, in plaats van vrijeschool of staatsvrije school. Voor de besluitgroep PR was het gesprek hierover best lastig, omdat die natuurlijk zelf al eigen ideeën had ontwikkeld. Uiteindelijk had niemand bezwaar tegen het alternatief ‘zelfstandig’ en dus kon dát met draagvlak worden gekozen voor de presentatie naar buiten. Zo ontstaan oplossingen die zondermeer uitvoerbaar zijn en waar echt draagvlak voor is. Zo’n proces kost wat tijd, maar is verrassend effectief. Of het nu gaat om eenvoudige webteksten, nieuwe huisvesting, de klassengrootte of de begroting voor het nieuwe schooljaar.’

Haken en ogen

De wetmatigheden van zo’n proces zijn eigenlijk vrij eenvoudig, maar in de praktijk is het wel zoeken. Ingrid: ‘Bij elke beslissing moet je opnieuw kijken welk draagvlak nodig is. Wie is betrokken en wie niet, en op welke manier? Kan ik dit gewoon zo beslissen, of moet ik een proces inrichten? Het werkt, maar niet vanzelf. Iedereen heeft zijn eigen beperkte visie op de werkelijkheid. Vaak denken mensen dat dat de hele werkelijkheid is, en stulpen hun visie uit over het geheel. Niet iedereen is gewend om ook vanuit het belang van het geheel te denken. Pas als de wil tot gemeenschapsvorming er is, kun je die verschillen gaan overbruggen door uitwisseling en gesprek. Dat is soms echt wennen, wakker worden. Langzaam ontstaat een cultuur waarin we steeds de ander meenemen in besluitvormingsprocessen. Je gaat beter waarnemen wat er eigenlijk gaande is in en tussen mensen. Dat waarnemen zélf helpt al om vraagstukken ten goede te keren. Moeilijkheden moet je soms uithouden: veranderen kost gewoon tijd. Als je de reguliere sociale structuren wegdoet, betekent dat niet dat er geen problemen meer zijn. Dan ga je zien dat die problemen in jou en in mij zitten, of tussen ons in. Dat we vol zitten met oude, onbewuste denkbeelden – of een beperkt beeld hebben van elkaar. Het gaat erom dat je gaat waarnemen wie die ander individueel, als mens, nu eigenlijk is. Door gedragen besluitvorming ontwikkel je in jezelf de instrumenten daartoe. Je leert omgaan met je eigen en andermans weerstanden Zo krijg je oog voor het geheel, voor vernieuwing, voor wat nodig is voor de school en de kinderen. Los daarvan vinden wij gewoon dat de overheid niet met allerlei wet- en regelgeving sturend aanwezig hoeft te zijn in onze school.

Scholingsweg

Kort voor de start van de Hofakker besteedden ouders, bestuurders en leerkrachten samen vijf zaterdagen aan een scholingstraject. Ondermeer vanuit de vraag: ‘Wat betekent antroposofie in jouw leven?’ Ook de andere grondslagen en pijlers van de school werden onderzocht. Ouders ervoeren dit traject als heel waardevol. ‘Het is ongelooflijk wat we hebben bereikt aan intimiteit, waar je normaal gesproken een vreselijk lange tijd voor nodig hebt. Het is noodzakelijk voor het draagvlak van de school.’ Andere ouders zeiden: ‘Door dit traject kan ik meer hebben van mensen.’ Of ‘Het contact wordt uit de oppervlakte gehaald’ en ‘Ik ging de kwaliteiten van anderen zien…’ Op de gemeenschapsdagen wordt die verbinding regelmatig opgepakt en verzorgd. Ingrid: ‘Het gaat erom dat je je tot elkaar bekent als lerende mensen. Je bouwt aan een diep onderling vertrouwen. Als volwassenen werkelijk bereid zijn om van elkaar te leren, geven ze het goede voorbeeld. Het gaat er niet om of het allemaal meteen lukt, maar dat de kinderen zien dat je het probeert – die houding nemen ze dan over.’

Ingrid Busink faciliteert scholen en ‘staatsvrije vrijescholen’ met onderlinge samenwerking. www.bouwenmetmensen.nl | www.dehofakker.nl

Geplaatst in Seizoener, 2015

© De Grondsteen 2024

Grondsteen nieuws