Basisschool Auryn in Zutphen
Vrije Waldorfschool in oprichting vanuit De Ondernemende School
door Lieke Deelstra
AURYN is een talisman uit het boek “Het oneindige verhaal’ van Michel Ende, een amulet bestaande uit twee slangen, een lichte en een donkere. 'Doe wat je wil' staat op de achterzijde ervan. De drager ervan gaat van wens naar wens om erachter komen wat zijn diepste verlangen is, wat hij wezenlijk wil. “Maar”, zo wordt hij gewaarschuwd: ‘”Niets is moeilijker dan dat.”
Drie bevlogen vrouwen, Marie van Overbeeke (43), Marleen de Wit (23) en Saskia Spliet (54) startten twee jaar geleden Auryn, een nieuw Waldorf schoolinitiatief in Zutphen. Moedig gaan zij de weg om het diepste wilsverlangen van de kinderen ruimte te geven, vanuit de onuitgesproken vraag: “wat is jouw opgave in deze wereld?” Onder leiding van gemeenschapscoach*[1] Janneke Sauer (37) van “de Grondsteen”* [2] krijgt de school langzaamaan vorm. Het plan is om in september 2023 te starten met een of twee kleuterklassen en een eerste klas. Bij voldoende belangstelling is ook een tweede en derde klas mogelijk.
Wie zijn deze vrouwen en wat bezielt ze?
Marleen- heeft de hele vrije school doorlopen vanaf de peuterspeelzaal tot de middelbare school. “Ik voelde me al jong geroepen tot het onderwijs. En ik koos heel bewust voor de vrije school Pabo in Leiden.
Maar op stages, in het eerste jaar, kwam ik dingen tegen die zo anders waren dan we in de opleiding leerden. Dat botste. Bijvoorbeeld; tijdens mijn stage vertelde een mentor dat er geen methodes in hun school werden gebruikt, terwijl ik de methode-boeken gewoon op de tafels zag liggen. Ook voelde het niet helemaal juist hoe er binnen het team met elkaar werd omgegaan. Ik was veel in kleuterklassen vanuit mijn kleuter specialisatie. En ik merkte dat veel leerkrachten heel solo in hun eigen bubbel bezig waren. Ik miste de uitwisseling tussen elkaar. In het tweede jaar van mijn opleiding ontmoette ik Marie. In de trein ontstonden interessante gesprekken en zo ontstond toen bij ons het idee al om later zelf een school op te richten. Ik volgde het ontwikkellab*[3] van De Ondernemende School. En daar is het initiatief voor Auryn werkelijk geboren”.
Marie komt oorspronkelijk uit Duitsland en is nu 13 jaar wonende in Zutphen met haar gezin: “Ik heb zelf Waldorf onderwijs doorlopen als kind. Ik kwam voor onze kinderen naar Zutphen, voor de vrijescholen. Maar ik kwam er snel achter dat het hier anders aan toe ging dan de Waldofscholen in Duitsland. In 2014 ontmoette ik als ouder Ingrid Busink bij de Hofakker. Door in het najaar 2020 samen met Marleen het ontwikkellab bij haar te volgen konden wij de stap van idee naar daad zetten en vroegen we een aantal mensen of zij mee wilden bouwen aan een andere school. Zo is Saskia erbij gekomen.
Saskia kent Marie vanuit de Morgenstern tijd, waar ze beiden op de peuteropvang werkten. Momenteel werkt ze in Apeldoorn op de vrije school. “Ik heb de afgelopen jaren als invalleerkracht op verschillende vrije scholen gewerkt, en heb gezien hoe het eraan toegaat. In de huidige top-down structuur wil men dat je een rendement haalt, procentueel getoetst aan de methoden en cito toetsen. Je moet een score halen die per vak en klas vastgesteld zijn. Veel leerkrachten zijn geweldig, maar het systeem maakt onvrij.”
Janneke; (gemeenschapscoach Auryn) “Ik heb als kind de hele vrije school doorgelopen, en werd me steeds bewuster dat ik op zoek was naar de verbinding tussen de leerkrachten en de ouders. Dat heb ik als kind echt gemist. Er was heel veel moois maar … Ik voelde die verbinding niet tussen de volwassenen om me heen, dat is een motief geworden voor mij. Om dat te verzorgen in de school. Dat vraagt natuurlijk ook veel commitment, scholing en bewustzijn. Zowel bij de leerkrachten als de ouders. Als sociale processen dan ondersteund en gefaciliteerd worden is dat echt helpend voor een gezonde sociale gemeenschap.”
Een stukje geschiedenis:
Zutphen staat bekend als “antroposofische” stad en kende jarenlang drie vrije basisscholen. In 2015 veranderde dat. Om te kunnen overleven bezuinigde het bestuur flink, ook omdat er werd aangenomen dat het leerlingenaantal in de toekomst zou teruglopen. De drie scholen werden samengevoegd naar twee: de Zonnewende en de Berkel. Maar nu hebben beide scholen lange wachtlijsten, soms wel oplopend tot vier jaar. Tot voor kort was het praktisch onmogelijk om nieuwe bekostigde scholen op te richten – maar de wet ‘Meer ruimte voor nieuwe scholen’[4] bracht daar verandering in. De belangstellingsmeting voor Auryn leverde 111 potentiële leerlingen op.
Wat drijft deze vrouwen om een Waldorfschool op te richten?
Marie: ‘Alle vrijescholen werken tegenwoordig met reguliere methodes en methodeboekjes (o.a.: Staal, Rekenrijk, Wereld in getallen). Wij willen in plaats daarvan de eigenlijke Waldorfpedagogiek vormgeven. We denken dat hiervoor een fundamenteel andere sociale structuur nodig is in de school. In een sociaal gezond, collegiaal proces kun je samen en individueel veel kennis en vakmanschap ontwikkelen. Als leraren naar protocollen werken verdwijnt die juist uit de school.’’
Saskia: ‘Ik wil graag een school die wordt vormgegeven vanuit de gemeenschap, vanuit echte uitwisseling en verbinding tussen collega’s. Zodat iedereen in het team mee kan vormgeven aan de manier waarop het onderwijs gestalte krijgt. Ook in het financiële en het stuk verantwoording naar de schoolinspectie toe, want hierin zit nu juist een belangrijk stuk vormgeving van de school. Ik denk dat daardoor ook een hechte verbinding ontstaat tussen collega’s’.
Marie: ‘We denken dat we zo de gebruikelijke ziekte en uitval onder leraren kunnen voorkomen door te werken met gedragen besluitvorming. Iedereen wordt daarmee optimaal in staat gesteld om ideaal en werkelijkheid bij elkaar te brengen, zowel individueel als samen. Werken in een situatie waar dat onmogelijk is ondergraaft in hoge mate je vitaliteit en dat zie je momenteel op veel scholen.’
Marleen: “Het sociale op school heeft een enorme invloed op het kind. Het geeft zo’n meerwaarde als je het sociale samen vormgeeft en als het hele team om het kind heen staat in plaats van de leerkracht in zijn eentje om zijn eigen klas. Hoe eenvoudig is het om soms na school nog even een kopje koffie te drinken en onderling uit te wisselen? Dat is wat ik wil voor Auryn. Er is zoveel meer uit ieders ontwikkeling te halen als je met elkaar, met het hele team, in gezamenlijkheid de school kunt vormgeven.”
Wat beoogt Auryn?
Een Waldorfschool in een nieuwe, sociale jas, dat is wat Auryn wil worden. Er is bewust gekozen om een bekostigde school te worden, zodat ook ouders met minder geld kunnen instappen. De naam Waldorf is, net als ‘vrijeschool’, een merknaam maar ze wordt niet vaak gebruikt in Nederland. De Duitse bond is bereid experts langs te sturen als Auryn gaat starten om te toetsen of ze zich officieel een Waldorfschool mag noemen. Auryn zal niet onder de vereniging van vrijescholen vallen, onder andere omdat deze de ontwikkeling stimuleert die scholen onderbrengt in grote stichtingen met een top- down structuur. Auryn vindt dat ongezond voor het onderwijs. Een gedragen besluitvorming [5] is volgens de initiatiefgroep de beste manier om een stevig college te vormen waarin de neuzen dezelfde kant op staan.
Door kleinere klassen te faciliteren wordt bij Auryn de verbinding tussen leerkracht en kinderen intensiever. Ook zullen de kleinere klassen effectiever kunnen werken. Auryn wil leerkrachten aantrekken die zijn opgeleid in de Waldorf pedagogiek zodat deze pedagogisch kennis zich kan ontwikkelen en uitbreiden binnen de school.
Bovenal willen de initiatiefneemsters de kinderen hun eigen tempo gunnen voor hun cognitieve ontwikkeling, om te voorkomen dat er roofbouw wordt gepleegd op hun lichamelijke ontwikkeling. Als bekostigde school krijg je te maken met de schoolinspectie, maar sinds de onderwijsinspectie de instructie kreeg om scholen leidend te laten zijn in hoe zij zich verantwoorden is er relatief veel onderwijsvrijheid mogelijk, als het team zelf deze verantwoording kan verzorgen en erover overleggen met de schoolinspectie. In de praktijk blijkt bijvoorbeeld dat, als een team of schoolleider kan aantonen dat de zogenaamde ‘achterstand’ in de derde klas in de zesde klas netjes of ruimschoots is ingehaald, dit geen probleem is voor de schoolinspectie. Auryn wil graag een dienend schoolbestuur. Wettelijk gezien is het schoolbestuur verantwoordelijk tegenover de onderwijsinspectie over de onderwijskwaliteit. Normaliter voelen schoolbesturen zich daardoor gedwongen om methodes en protocollen op te leggen aan hun leerkrachten, die ze vervolgens weer aan de kinderen opleggen.
Dat veroorzaakt onnodige stress. Marie: Als een kind bijvoorbeeld twee maanden afwijkt van het gemiddelde leerresultaat, en dat gebeurt heel makkelijk in de praktijk, geeft dat druk bij de leerkracht, het kind en de ouders, terwijl dat eigenlijk nergens over gaat. Daarbovenop komt de druk van het hoge tempo - vroeger hadden ze een jaar voor de letters, nu een half jaar. En als de leerkracht dan ook nog het vertrouwen niet krijgt om zelf de ontwikkeling te mogen waarnemen dan is dat ook weer ongezond voor de ontwikkeling van de docent, en daarmee ook voor het kind. Wij willen een fundamenteel ander sociaal proces. Stel, er speelt een vraagstuk of een kind “achterloopt” in het spreken en de vraag is; moet het kind naar logopedie? Dan kan de leerkracht in plaats van het protocol uit te voeren in gesprek gaan met de ouders. En zo samen een beslissing maken vanuit het vertrouwen dat het kind op de eigen manier mag ontwikkelen. Of niet, en dan is dat ook goed. Zo willen we het doen vanuit Auryn. Wij willen daarmee een sfeer creëren van; ”Ik zie je…, ik vertrouw op je leergierigheid, je mag je eigen manier ontwikkelen … “. Het gaat er niet om de kinderen op een bepaald tempo door de stof heen te jagen. De leerstof is ontwikkelings- stof. Dus moet de leerstof bij de ontwikkeling van het kind aansluiten en niet andersom. We hopen dit op een moedige manier met Auryn neer te kunnen zetten”.
Marleen: “Zo verzorgen we de ruimte waarin er voor ieder kind aandacht is. Zodat er goed gezien wordt wie het kind is en wat het komt brengen. Dat gaan we onder andere doen door de kinder-bespreking weer terug te brengen in de school. Dit is een bijeenkomst waarin het team, soms met de ouders, het kind probeert waar te nemen in zijn individualiteit en sociale omgeving. En dat dan meerdere malen per jaar. En ook als dat nodig is, voor een specifiek kind, vaker en langer. Zodat het kind echt wezenlijk centraal komt te staan en niet een opgelegd systeem.”
Hoe gaat Auryn dit vormgeven?
Janneke: “ Als je op een wezenlijke nieuwe manier met elkaar wilt samenwerken, dan is het heel essentieel dat je dat gaat doen vanuit echte interesse in de levensopgave van de ander, en ook interesse in jezelf. Dat is de cultuur die we willen vormgeven. Dat betekent dat ook ouders worden meegenomen, bijvoorbeeld in het thema ‘wederkerig opvoeden’. Kinderen opvoeden gaat het best als je als opvoeder ook van het kind wil leren. Sociaal biografisch werk en gedragen besluitvorming zijn hierin de instrumenten. Omdat daarmee de wil wordt gewekt, waardoor capaciteiten en initiatieven vanuit een ideaal zichtbaar en voelbaar worden. Commitment en bewustzijn zijn nodig om een andere cultuur te creëren. Ouders met een groeiend bewustzijn op dit vlak kunnen de schoolcultuur mee vormgeven. Op deze manier krijgt iedereen meer verantwoordelijkheid en bouw je een sociale gemeenschap vanuit wederkerigheid”
Auryn is een pilot van De Ondernemende School. Deze begeleidt en faciliteert initiatiefnemers om nieuwe scholen te starten. Aan de start van het traject wordt gewerkt met het sociaal biografisch Ontwikkellab. In het lab onderzoeken de initiatiefnemers hun eigen roeping, leren zichzelf en elkaar in hun levensloop kennen. Als na het Ontwikkellab een “ja” klinkt om met elkaar in zee te gaan, start een ‘bouwplaats’*[6]. Hierin ‘bouwen’ initiatiefnemers aan een gezamenlijke visie rond thema’s en onderwerpen die je als school in oprichting zoal tegenkomt. Er wordt gewerkt vanuit ‘gedragen besluitvorming’, dit proces wordt begeleid door een gemeenschapscoach.
Over de ‘bouwplaats’ en ‘ontwikkellabs’ van de Ondernemende School:
Janneke: “We bouwen al doende, ondanks alle kennis en ervaring die we in onze rugzak hebben. Het proces van samen ontdekken blijkt het allerbelangrijkste want zo komt iedereen er echt in mee. De volgende stap blijkt telkens vanzelf na het doorwerken van de vorige stap. Het is een levend proces. Alle thema’s die van belang zijn voor de vormgeving van de school worden als vraagstuk ingebracht. Bijvoorbeeld: ”Hoe willen we omgaan met de aanname van kinderen op onze school?” Samen zoeken we hoe we daar een antwoord op kunnen geven. Doordat de initiatiefnemers het ‘ontwikkellab’ hebben doorlopen, waar ieders biografie en persoonlijke ideaal heeft geklonken, ontstaat een hele bijzondere samenwerking*[7]. Het horen van elkaars biografie in het kader van het initiatief is daarvan een wezenlijk onderdeel. Het brengt wezenlijke verbinding, geeft een gevoel van hoe de ander in elkaar zit en waarnaar hij of zij op weg is. Daardoor ontstaat vertrouwen. Soms kom je dingen tegen in de samenwerking die lastig zijn, die schuren, de een zegt iets zo en de ander weer anders, maar dit proces zorgt dat je het kunt uithouden met elkaar. Saskia kwam wat later bij het initiatief en heeft het ontwikkellab nog niet gevolgd. Daardoor zit ze nu nog niet bij de bouwplaats. Dat is best lastig, want het voelt heel streng, maar we doen dit zo omdat we de verbinding en de basis voor de manier van samenwerken heel serieus nemen. Alleen zo kunnen we de wezenlijke vernieuwing, onze ‘nieuwe sociale jas’ realiseren die we ons wensen tussen de mensen in onze gemeenschap.”
“Als Ondernemende School werken we ook aan een gemeenschap van scholen in heel Nederland. Zodat de scholen onderling veel kunnen uitwisselen en van elkaar leren. Onze voorkeur is om bekostigde scholen te helpen starten, omdat het dan zoveel reëler is de school in stand te houden.
Marie: ‘Mijn grote hoop is helend en gezond makend onderwijs. Dat de kinderen er in elk geval niet minder vitaal uitkomen dan ze erin gingen.’
Marleen: “Ik hoop op verbondenheid, niet met alleen de kinderen, maar met zijn allen. Tussen ouders en leerkrachten en kinderen, op verschillende lagen tegelijkertijd.”
Saskia: “Ik ga voor gemeenschap en verbondenheid.”
Janneke: “Voor mij is de essentie waar het om gaat: mens worden”
En zo bijten op het amulet de lichte en donkere slang in elkaars staart als een ‘ouroboros’ symbool van de eeuwigheid en wedergeboorte. En kan Auryn worden geboren als sociaal vernieuwend Waldorf onderwijs.
Meer weten?
Auryn www.vlc-auryn.nl
[1] Gemeenschapscoach; Gemeenschapscoaches begeleiden je om samen te werken aan gemeenschapsvorming. Ze doen dat bij de start van een initiatief, maar ook als de organisatie of project er al jaren is. In overleg maken ze een programma dat past bij de vraag én zorgen ze voor draagvlak daarvoor bij degenen die er direct bij betrokken zijn.
[2] De Grondsteen; Voor sociale initiatieven en gemeenschapsvorming. De Grondsteen, als school, ontstond vanuit de wens om samen te werken aan een menselijker samenleving. Ze bestaat uit mensen die al doende hebben ontdekt wat daarvoor nodig is. Deze mensen zijn daarmee steeds creatiever en vernieuwender geworden in het sociale leven. Ze hebben daarbij algemeen geldende menselijke principes ontdekt bij gemeenschapsvorming, inzichten in mens en samenleving ontwikkeld en praktische instrumenten.
[3] Ontwikkellab; Vijf dagen met 12 mensen. Voor leraren, schoolleiders en ouders die vanuit hun roeping het onderwijs van de toekomst willen vormgeven
[4] wet meer ruimte voor nieuwe scholen; De wet treedt op 1 juni 2021 in werking en maakt het mogelijk om een school te stichten op basis van belangstelling van ouders en leerlingen. Met de nieuwe wet ontstaat meer ruimte om op basis van een onderwijsconcept een school te beginnen, ook door oudergroepen. Een voorwaarde is voldoende belangstelling van jonge ouders, zichtbaar gemaakt in een handtekeningenlijst.
[5] Voor meer over gedragen besluitvorming, zie het artikel van Ingrid Busink en Evelien Nijeboer in deze nieuwsbrief
[6] Bouwplaats; In de Bouwplaats van de Ondernemende school wordt samen met de gemeenschapscoach gewerkt aan de realisatie van het school initiatief. Er wordt gewerkt vanuit initiatief en met gedragen besluitvorming, met inzicht in elkaars levensweg en verbinding met elkaars levensopgave.
[7] Artikel vrije opvoedkunst ontwikkellab onderwijs
8 Voor meer over ‘gedragen besluitvorming' op school: zie dit artikel van Ingrid Busink/Evelien Nijeboer, uit nieuwsbrief nr. 2
© De Grondsteen 2024
